Ngày 16 tháng 10 năm 2025
Căng thẳng thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc lại gia tăng, khi Trung Quốc thắt chặt kiểm soát xuất khẩu, còn Mỹ đe dọa áp thuế quan mới. Biến động thị trường ngắn hạn đã tăng mạnh, trong khi tự chủ công nghệ và tăng cường khả năng chống chịu chuỗi cung ứng tiếp tục là các điểm mấu chốt cần theo dõi.
Trong tuần qua, căng thẳng thương mại Mỹ–Trung một lần nữa leo thang, làm gia tăng bất định chính sách và biến động thị trường.
Một bên, Bộ Thương mại Trung Quốc thông báo mở rộng hạn chế xuất khẩu đất hiếm, pin lithium và các vật liệu chiến lược khác, đưa thêm nhiều doanh nghiệp vào “danh sách thực thể không đáng tin cậy”, đồng thời mở rộng kiểm soát xuất khẩu sang cả thiết bị chủ chốt và công nghệ chế biến.
Phía Mỹ, chính phủ đe dọa áp thêm thuế 100% lên hàng hóa Trung Quốc, đồng thời có kế hoạch hạn chế xuất khẩu phần mềm quan trọng và linh kiện hàng không bắt đầu từ ngày 1/11.
Chỉ trong vài ngày, cả hai bên đều hành động nhanh chóng và quyết liệt, xen kẽ giữa tín hiệu sẵn sàng đàm phán và gây sức ép, khiến giới giao dịch khó định giá chính xác tác động của căng thẳng thương mại này lên thị trường.
Các tài sản rủi ro toàn cầu chịu áp lực lớn, với chỉ số CN50 và Hang Seng (HK50) đều giảm gần 5% trong ngày thông báo áp thuế. Dù tâm lý nhà đầu tư tại Nhật Bản và Úc đã dần ổn định và hồi phục một phần sau đợt giảm, thị trường chứng khoán Trung Quốc đại lục và Hồng Kông vẫn trong trạng thái trái chiều.
Các nhà đầu tư tại Trung Quốc đang theo dõi sát một số câu hỏi trọng yếu:
Liệu các mức thuế và biện pháp hạn chế xuất khẩu này có thực sự được thực thi?
Nếu có, tác động của chúng với nền kinh tế và thị trường vốn Trung Quốc sẽ ra sao?
Và nhà đầu tư nên chú ý tới những sự kiện hoặc rủi ro nào sắp tới?
Tập trung vào kiểm soát xuất khẩu – Tự chủ công nghệ trở nên cấp bách
So với vòng áp thuế mà Mỹ công bố hồi tháng 4, căng thẳng thương mại lần này thể hiện những thay đổi đáng kể.
Trước hết, trọng tâm đã chuyển từ thuế quan truyền thống sang kiểm soát xuất khẩu và hạn chế công nghệ, đặc biệt trong các lĩnh vực đất hiếm và công nghệ cao. Trung Quốc kiểm soát khoảng 70–80% sản lượng khai thác đất hiếm toàn cầu và 90% công suất tinh luyện, chế biến. Vòng hạn chế lần này không chỉ nhắm đến xuất khẩu nguyên liệu thô, mà còn cả thiết bị chủ chốt và công nghệ xử lý.
Mỹ có thể tìm nguồn cung thay thế từ Brazil, Ấn Độ hoặc Úc, nhưng để bù đắp hoàn toàn khoảng trống sản xuất của Trung Quốc sẽ cần nhiều năm. Tiền lệ năm 2010 – khi Trung Quốc cấm xuất khẩu đất hiếm sang Nhật trong hai tháng – cho thấy Nhật phải mất gần 5 năm mới phần nào bù đắp được nguồn cung, phản ánh rõ đòn bẩy chiến lược mà Trung Quốc nắm giữ.
Tương tự, việc Mỹ hạn chế xuất khẩu chip cao cấp sang Trung Quốc khiến tự chủ công nghệ trở nên cấp bách hơn bao giờ hết. Việc đẩy nhanh phát triển chip bán dẫn và AI trong nước không chỉ nhằm giảm rủi ro chuỗi cung ứng, mà còn tăng sức mặc cả của Trung Quốc trong đàm phán thương mại.
Các yếu tố chính trị cũng khiến vòng đàm phán này thêm phức tạp. Nguy cơ đóng cửa chính phủ Mỹ cùng với phán quyết sắp tới của Tòa án Tối cao về thuế IEEPA có thể làm giảm hiệu quả hành chính, trì hoãn việc thực thi chính sách và làm cho tiến trình thương lượng thêm khó khăn.
Thị trường Trung Quốc: Tác động ngắn hạn được kiểm soát, khả năng chống chịu chuỗi cung ứng thể hiện rõ
Ngay cả khi thuế 100% và các hạn chế xuất khẩu được thực thi đầy đủ, tác động trực tiếp lên kinh tế vĩ mô Trung Quốc có thể nhẹ hơn dự báo của thị trường.
Về thương mại, thuế hiệu dụng của Trung Quốc đã gần 40%, nhưng đa dạng hóa thị trường xuất khẩu giúp tạo vùng đệm.
Tháng 9/2025, xuất khẩu của Trung Quốc sang Mỹ giảm 27% so với cùng kỳ, đánh dấu 6 tháng giảm liên tiếp, song xuất khẩu sang ASEAN, EU và Nhật Bản tăng mạnh.
Cán cân thương mại dần nghiêng về các đối tác khu vực và thị trường mới nổi, giúp cấu trúc cầu bên ngoài của Trung Quốc tái định hình.
Sự chuyển hướng thương mại, kết hợp với các chính sách hỗ trợ từ chính phủ Trung Quốc, sẽ giúp giảm thiểu tác động tiêu cực từ thuế quan của Mỹ.
Ở cấp độ sâu hơn, cuộc đối đầu này không chỉ là câu chuyện về thuế hay khối lượng xuất khẩu, mà là cuộc cạnh tranh về vị thế công nghệ, kiểm soát chuỗi cung ứng và ảnh hưởng thể chế toàn cầu.
Các vật liệu chiến lược như đất hiếm giữ vai trò trung tâm trong chuỗi cung ứng toàn cầu, mang lại cho Trung Quốc lợi thế không thể thay thế. Việc hạn chế xuất khẩu có thể khiến chi phí đầu vào toàn cầu tăng tạm thời, nhưng đồng thời tăng sức mạnh đàm phán của Trung Quốc.
Trong khi đó, xuất khẩu phần mềm của Mỹ sang Trung Quốc chỉ chiếm 5,8% tổng xuất khẩu năm 2024, nên tác động tổng thể hạn chế. Đối mặt với việc Mỹ hạn chế chip và thiết bị cao cấp, Trung Quốc đang đẩy nhanh quá trình thay thế nội địa và phát triển công nghệ tự chủ, từ đó thu hẹp khoảng cách công nghệ và củng cố sức bền chuỗi cung ứng.
Tổng thể, ma sát ngắn hạn có thể làm tăng phí rủi ro, gây áp lực dòng vốn rút ra và tăng kỳ vọng giảm giá RMB. Các ngành như công nghệ, bán dẫn, điện tử, cơ khí – đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ – có thể chịu ảnh hưởng đầu tiên, một số công ty có thể đẩy nhanh xuất khẩu trước khi thuế có hiệu lực.
Tuy nhiên, dự trữ ngoại hối dồi dào, cơ chế tỷ giá linh hoạt và công cụ tài khóa vững chắc của Trung Quốc sẽ giúp ổn định tâm lý thị trường và giảm biến động ngắn hạn.
Khả năng áp thuế thấp – Trọng tâm là các vấn đề có thể định lượng
Dù liên tục có tin tức dồn dập, khả năng các mức thuế này thực sự được áp dụng toàn phần là thấp.
Chiến lược “TACO” nổi tiếng của Tổng thống Trump – đe dọa, mập mờ, gây áp lực – nhằm tạo môi trường đàm phán căng thẳng, gửi tín hiệu rằng Mỹ sẵn sàng chịu thiệt ngắn hạn để đổi lợi ích dài hạn.
Phía Trung Quốc, trong khi lên án và đáp trả, cũng đồng thời phát tín hiệu trấn an thị trường, cho thấy họ không muốn leo thang. Đây là cuộc chơi về uy tín, nơi tín hiệu chính trị quan trọng hơn tác động kinh tế trước mắt.
Bất ổn chính trị nội bộ ở Mỹ – như nguy cơ đóng cửa chính phủ và rủi ro tuân thủ pháp lý – là rào cản lớn nhất cho việc áp thuế, trong khi Trung Quốc có biên độ phản ứng linh hoạt hơn, giúp giảm khả năng các biện pháp thuế quan được thực thi hoàn toàn.
Hội nghị thượng đỉnh APEC và cuộc gặp giữa lãnh đạo Mỹ–Trung vẫn được giữ nguyên lịch, và thuế mới đề xuất của Nhà Trắng chưa có hiệu lực trước tháng 11, để lại khoảng trống thời gian cho đàm phán.
Ngắn hạn, các cuộc thảo luận có thể tập trung vào các vấn đề có thể định lượng như cán cân thương mại, mức thuế, kiểm soát xuất khẩu và biến động tỷ giá. Mỹ có thể thúc ép Trung Quốc tăng nhập nông sản và đầu tư vào Mỹ, đồng thời gây sức ép về vấn đề fentanyl; trong khi đó, Trung Quốc có thể đáp trả bằng cách làm chậm tiến trình mở cửa đầu tư nước ngoài.
Về dài hạn, quan hệ Mỹ–Trung có thể dao động giữa “đình chiến tạm thời” và “đàm phán kéo dài”.
Với Mỹ, tạm ngưng leo thang giúp giảm áp lực chính trị trong nước và ổn định thị trường, đồng thời giữ lại công cụ đàm phán cho tương lai.
Với Trung Quốc, điều đó ổn định môi trường bên ngoài, giảm áp lực kinh tế và tạo khoảng thở cho cải cách trong nước.
Việc phá vỡ vòng lặp căng thẳng này phụ thuộc vào việc xây dựng cơ chế tin cậy có thể kiểm chứng:
thiết lập mốc thực thi cụ thể, dùng thỏa hiệp tạm thời để tạo không gian đàm phán, và từng bước hình thành kỳ vọng có đi có lại – đây có thể là cách mở ra hướng đi mới cho quan hệ song phương.
Cách tiếp cận này phản chiếu khuôn khổ thỏa thuận tạm thời 2019–2020, và có thể lại trở thành mẫu tham chiếu thực tiễn cho tiến trình đàm phán hiện nay.
Biến động thị trường tăng: Cân bằng giữa phòng thủ và cơ hội
Tổng thể, với các thỏa thuận tạm thời trở thành một phần của căng thẳng thương mại Mỹ–Trung, xung đột này có khả năng tiếp tục là đặc điểm thường trực trong cạnh tranh song phương.
Cả hai bên đều sử dụng công cụ chính sách để thể hiện lập trường và giành lợi thế đàm phán, nhưng tác động thị trường cuối cùng sẽ phụ thuộc vào cán cân giữa “răn đe” và “khả năng thực thi”.
Biến động thị trường là điều không thể tránh khỏi trong cuộc chơi chiến lược này.
Ngắn hạn, các yếu tố cần theo dõi gồm cuộc gặp giữa các lãnh đạo tại Hàn Quốc vào cuối tháng và phán quyết của Tòa án Tối cao Mỹ về thuế IEEPA vào đầu tháng 11.
Cả hai bên đều đang gửi tín hiệu đàm phán; nếu căng thẳng giảm bớt, tâm lý rủi ro có thể cải thiện, và cổ phiếu Trung Quốc–Hồng Kông, đặc biệt ở các lĩnh vực công nghệ và AI, có thể hồi phục ổn định hơn.
Đối mặt với bất định ngắn hạn, nhà đầu tư có thể cân nhắc kết hợp chiến lược phòng thủ và cơ hội.
Về phòng thủ: tập trung vào các doanh nghiệp xuất khẩu, nguyên liệu thô, các mắt xích chuỗi cung ứng quan trọng để giảm rủi ro biến động; duy trì thanh khoản phù hợp, giảm tiếp xúc với doanh nghiệp phụ thuộc lớn vào xuất khẩu sang Mỹ, và phòng hộ rủi ro hệ thống; đồng thời theo dõi sát thị trường ngoại hối và lãi suất để phản ứng với áp lực giảm giá RMB.
Về cơ hội: nhà đầu tư có thể chú ý đến các lĩnh vực có tiềm năng tăng trưởng từ nâng cấp công nghệ, thay thế công nghiệp và cải cách cơ cấu dài hạn.
Các mục tiêu chất lượng cao trong chuỗi thay thế nội địa – như thiết bị bán dẫn, vật liệu đầu nguồn, linh kiện cốt lõi cho năng lượng mới – có thể hưởng lợi từ hỗ trợ chính sách và nhu cầu ngày càng tăng.